Arkeoloji dünyası, Anadolu'nun kadim kültürlerinden birinin görsel diline ışık tutan önemli bir çalışmaya tanıklık ediyor. Erzurum Atatürk Üniversitesi'nden Dr. Gülşah Öztürk, doktora tezinde, geniş bir coğrafyaya yayılmış Karaz kültürüne ait seramikler üzerindeki motifleri bilimsel olarak inceledi. Çalışma, bu bezemelerin basit süslemeler olmadığını, aksine karmaşık bir sembolik iletişim sistemi taşıdığını ortaya koydu.
Yazısız Toplumların Görsel Alfabesi
Dr. Öztürk, yaptığı göstergebilimsel ve arkeolojik analizlerde, müzelerde sergilenen bezemeli Karaz seramiklerinin yalnızca dekor amaçlı üretilmediğini vurguladı. Bu eserlerin, kültürün sosyokültürel pratikleri içinde şekillenen sembolik bir dilin taşıyıcıları olduğunu belirtti. İnsan, hayvan ve geometrik figürlerin öne çıktığı seramiklerdeki görsellerin, yazıyı kullanmayan toplumlarda bir iletişim aracı işlevi gördüğüne dikkat çekti.
Motiflerin Ardındaki Anlam Dünyası
Dr. Gülşah Öztürk, motifleri işlevsel, sembolik ve bilinçaltı temelli unsurlar açısından değerlendirdi. Çizgisel hatlar, zikzaklar, kare, üçgen ve eşkenar dörtgen gibi geometrik şekillerin toplumun estetik anlayışını ve düşünce dünyasını yansıttığını ifade etti.
"Dekoratif motifler estetik amaçlıdır" diyen Öztürk, "Zikzaklar hareketi, düz çizgiler ise durağan bir anı temsil eder. Sembolik motifler ise inanç ve ritüel ile ilişkilidir; doğurganlık, koruma, yeniden doğuş, güç ve kutsallık gibi derin anlamlar taşır" açıklamasını yaptı.
Kimlik Göstergesi ve İnanç İfadeleri
Motiflerin üretim nedenlerine de değinen Dr. Öztürk, bazı desenlerin kimlik göstergesi, sahiplik işareti veya üreticinin imzası olabileceğini söyledi. Diğerlerinin ise doğrudan toplumun inanç sisteminin görsel ifadeleri olduğunu kaydetti. Bilinçaltının da motif üretiminde etkili olduğunu vurgulayan Öztürk, doktora tezinde Karaz seramiklerindeki figürlerin bölgesel çeşitlilik gösterse de birbiriyle ilişkili tasarımlara sahip olduğunu tespit etti.
Özellikle hayvan figürlerinin öne çıktığını belirten Öztürk, "Hayvanlar ya bireysel olarak ya da özellikle kafa kısımlarından birleşik şekilde tasvir ediliyor. Karaz kültürünün doğada gördüğü, ritüelleştirdiği ve önem verdiği figürleri kapların üzerine yansıttığını düşünüyorum" dedi.
Geniş Bir Coğrafyada Benzer Motifler
Dr. Gülşah Öztürk, 20 Aralık 2025 tarihinde Erzurum Müzesi'nde 'Karaz seramiklerindeki motiflerin anlattığı hikâyeler' başlıklı bir sunum gerçekleştirdi. Bu sunumda, Karaz seramiklerindeki benzer motiflerin şaşırtıcı derecede geniş bir alanda görüldüğünü aktardı. Toroslar'dan Kafkaslar'a, Hazar Denizi kıyılarından İç Anadolu yaylalarına, Kuzeybatı İran'dan Levant'a kadar uzanan bölgede ortak bir görsel dilin izlerine rastlandığını kaydetti.
Bu bulgu, Karaz kültürünün etkileşim ağlarının ve kültürel yayılımının sanılandan daha geniş olduğunu gösteriyor. Dr. Öztürk'ün çalışması, arkeolojik buluntuların sadece fiziksel değil, aynı zamanda görsel ve sembolik birer tarihi belge olarak da okunması gerektiğini bir kez daha kanıtlıyor.
